کشور سوئد بیشترین کردها را از عراق و ترکیه  و گروهی را هم از ایران در خود جای داده است. امیدواریم روزی فرارسد که همه ایرانیان دور افتاده از میهن به خانه های خوب خود باز گردند. خوشبختانه چندی پیش گروه پژاک کردستان ایران با پخش شب نامه های گسترده ای در مناطق کرد نشین ایران سخن از  الحاق سرزمینهای کردستان عراق و ترکیه به مام میهنشان یعنی ایران گفتند  . امید است این گروها با اندیشه ایرانی، دست به چنین اقدامی زده باشند و در جهت یکی شدن دگر باره ملت ایران کوشش کنند . به گزارش سایت رسمی بازتاب در شماره خبری 28061 چنین آمده است :

در بیانیه حزب حیات آزاد کردستان (پژاک) ( به کردی= پارتی ژیانی ئازادی کوردستان ) در متن شب نامه خود چنین نوشته است

ما جدا کردن (اتصال و الحاق دوباره) شمال، جنوب و غرب کردستان از دولت‌های غاصب و نژادپرست ترکیه، سوریه و عراق و الحاق آن به ایران را امری طبیعی و حق قانونی خودمان می‌دانیم . ( زیرا کردها تنها با ایران پیشینه و وابستگی نژادی – فرهنگی – هنری و تاریخی دارند ) سایت خبری بازتاب

شهرهای اشغال شده ایران در کردستان ترکیه پیش از نبرد چالدران بین شاه اسماعیل صفوی و ترکان عثمانی در سال 1514 میلادی شامل زیر می باشد :

دیار بکر (آمد) – وان  – غازی عینتاب (دیلوک)  – بینگول (چیولیک)  – آدیامان (سمسور)  – سیواس  – اسکندرون  – ارزروم  – ارزنجان – قارص  – تاتوان  – مرعش  – الازیغ (خارپوت)  – باتمان  – تونجلی (درسیم)  – ماردین  – مالاتیا  – دوغو بایزید  – حکاری (جولامیرگ)  – شرناخ  – بوتان

متاسفانه وضعیت مردم کردستان ترکیه نیز نامناسب است . شایسته است دولت ایران نه تنها توجه بیشتری به کردستان ایران بلکه از تمامی مردم و سرزمینهای کورد نشین منطقه حمایت کند و جهت الحاق دوباره این خاکها اقدام نماید . کردستان عراق امروزه به منطقه ای جدا از عراق تبدیل شده است . رئیس اقلیم کردستان و مجلس جدا و . . . این امر نیز مایه خوشحالی ملت ایران است که از عربها جدا شده اند و بدون شک خوشحالی نهایی ملت ایران پیوند دوباره این مناطق کرد نشین با کشور اصلی خود است . زبان کردی نیازمند گسترش و حمایت دولت ایران دارد و گسترش امکانات این مناطق نیز بسیار ضروری است. مردم آذربایجان و کردستان بیشترین نزدیکی هویتی و تاریخی را با یکدیگر دارند (هنگامی که سخن از آذری ها  در میان است، نباید با ترکها این همان گرفته شوند! ترکها هیچگونه پیوندی با آذری ها ندارند). تیره های آذری و کردی هر دو از مدیا یا ماد آریایی گرفته شده است و حتی زبان آنان تا چند قرن پیش بسیار نزدیک به یکدیگر بود . زبان باستانی آذری تا چند قرن پیش که به مرور زمان و با حمله های شدید اقوام ترک نژاد به ترکی آذربایجانی تغییر کرد بر طبق دهها سند معتبر تاریخی ریشه ای کاملا پهلوی باستانی داشته است( متاسفانه پس از حملۀ مغول که باعث شد نژاد آریایی آذربایجان تا حد زیادی با مغولها درآمیزد و آذری های ایرانی نژاد، بسیار کم شوند و همچنین حمله و نفوذ دولت عثمانی در این منطقه، باعث شد زبان آذری اصلی به کلی از بین رود و زبان ترکی جایگزین آن شود؛ پس لازم به ذکر است که ترک با آذری تفاوت دارد؛ آگاه باشیم که این دو- ترک  و آذری- را با هم اشتباه نگیریم). زبان کردی هم که دیگر نیازی به اسناد ندارد و ریشه اش از زبان پهلوی و بیشتر اوستایی باستان می باشد . منطقه بسیار زیبا – دست نخورده – شگفت انگیز و رویایی هورامانات یا اورامانات که بر فراز تپه ای در جنوب کردستان قرار گرفته خود نشان از هویت ملی کهن آنجا دارد . مردمان اورامان کردستان به صورتی باورنکردنی هنوز پس از گذشت هزاران سال به زبانی دست نخورده سخن میگویند . برخی از آنان زردشتی هستند . آتشکده ای نیز از دوره های کهن آنجا موجود می باشد . لباسهای اورامان و همچنین کردستان، کاملا سنتی و ارزشمند است. ریشه ساخت کفشهای کردی به حدی قدمت دارد که امروزه هرکدام با قیمتهای بالا به عنوان صنایع دستی خرید و فروش می شود . شما نیز اگر تاکنون سفری به کردستان و دریاچه زیبایش و به خصوص اورامان نداشته اید زمان را از دست ندهید و برای دیدن هنر و فرهنگ باستانی و دست نخورده این مرز و بوم، رهسپار کردستان شوید . حال سخن به درازا نمی بریم و گوشه ای مشخصات این سرزمین کهن را یادآور می شویم  .

نقشه کردستان بزرگ ایران زمین پس از الحاق کردها – ارمنیها – گرجیها و آذریها به بدنه اصلی کشورشان ٫ ایران

کردهای آریایی پایه گذاران ایران کنونی هستند :

در کتاب ایرانشهر نوشته استاد شاپور راسخ و جمشید بهنام از انتشارات یونسکو آمده است :

اگر کردان را از حیث نژادی نسبت به دیگر اقوام ایرانی مقایسه کنیم از لحاظ جسمانی و چهره ای و نیرومندی به ایرانیان باستان بسیار نزدیک هستند .

دانشمندان را عقیده بر این است که گاتهای زرتشت به زبان مادی ایران باستان است و نیز برخی بر این باورند که زبان کردی همان شاخه آریایی ماد است . ( سبک شناسی استاد بهار – ج 1 صفحه 5 )

در دایره المعارفهای اینترنشنال و بسیاری دیگر جهان آمده است : کردها نژاد کهن ایرانی هستند که امروزه در سرزمینهای بسیاری پراکنده هستند از جمل: خراسان- فارس – کردستان –کرمانشاه  – لرستان- ایلامآذربایجان غربی  – عراق – ترکیه- سوریه – ارمنستان .

پرفسور سایس میگوید:

مادها عشایر کرد بوده اند و در شرق ( یعنی غرب ایران ) سکونت داشته اند و ولایات آنها تا جنوب بحر خزر ادامه داشته و زبان آنها آریایی و از نژاد خالص ایرانی هستند . ( کرد و کردستان – به نقل از تحفه ناصری – صفحه 19 )

در کتاب کرد و کردستان ترجمه جواد هاتفی آمده است:

کردها از اصیل ترین نژاد ایرانی هستند که قرن ها از کرانه های بین النهرین و کشور عراق و ترکیه تا مرزهای شوروی، بخش مهمی از ایران بوده است . آنان در فلات ایران به کشاورزی و دامداری مشغولند و زبانشان بخشی از زبان ایرانیان باستانی است که هویت خود را پس از حمله سپاه اسلام حفظ نموده اند .

هرودوت و دارمستتر بر این عقیده اند که زبان مادها در ایران باستان همین زبان کردی بوده است . ( تاریخ مردوخ – صفحه 41 )

در دایره المعارف کلمبیا و ایکنیک دسک آمده است : کوردها بخشی از نژاد ایرانی هستند. برخی چادر نشین هستند و برخی شهر نیشین . مردمی دلاور – جنگجو و نیرومند دارد.

“دارمستتر” مستشرق فرانسوی، زبان کردی را مشتق شده از زبان مادی ایران باستان می داند. ( تحفه ناصری – صفحه 20)

اشغال کردستان بزرگ ایران توسط تورکهای متجاوزعثمانی

در قرن پانزدهم میلادی سرزمینهای ایران که کردستان در آن جای داشت پس از هزاران سال متلاشی شد و امپراتوری عثمانی آن را به امپراتوری خود ملحق کرد. در جنگ جهانی اول عثمانی ها، کردستان ایران را بین عراق و ترکیه تقسیم کردند . سرزمین جزیره هم بین عراق و سوریه تقسیم شد . عده ای از کردها هم در قسمت قفقاز ساکن هستند . نام کردستان نخستین بار در قرن 12 میلادی در زمان فرمانروایی سلطان سنجر دیده شده است . کردستان از سالیان نامعلوم پیش از میلاد تا قرن 15 پس از میلاد یعنی چیزی در حدود 5000 سال بخشی جدا نشدنی از ایران بود که متاسفانه با یورش سپاه عثمانی آنجا اشغال شد و از ایران جدا گشت .

منابع طبیعی و ثرمایه های کردستان ایران

کردستان از دره ها و کوه های بلند و جلگه های حاصلخیز تشکیل شده است . کردستان کنونی ایران فقط بخش کوچکی از کردستان حقیقی است . این سرزمین  از نظر منابع تا حدود زیادی غنی است . مهم ترین معادن آن معدن طلای کردستان است که دارای اهمیت خاصی در خاورمیانه است . شوربختانه 80% از حق استخراج طلای کردستان را کشور فخیمه انگلستان به تاراج می برد و تنها 20% آن را به کشور ایران می دهد( که ازین بیست درصد بخش بسیار ناچیزی به کردستان داده می شود!!!) . امیدواریم دولتهای بعدی به چنین خیانت بزرگی به ملت ایران و مردم نیک سرشت کردستان که حق بسیاری از سهم طلای کردستان دارند خاتمه دهند و معدن طلای کردستان نیز مانند صنعت نفت  ملی شود. این خواست تک تک ملت ایران است و حق طبیعی مردم کردستان ماست که از درآمد های طبیعی آنجا بهره مند شوند و درصد دیگر بین همگان تقسیم شود . همچنین معدن بزرگی که به تازگی در کردستان کشف شده که غنی از آلومینیوم است و به تخمین کارشناسان، تا 80 سال می تواند نیاز تمامی کشورهای خاورمیانه و حوزه ی دریای پارس و دریای مازندران را به این ماده ، تامین کند.   معادن بزرگی دیگر همچون : مرمریت اوریه – مرمریت قلعه شیخان – مرمریت کاوشان – مرمریت صالح آباد – مرمرقصلان – معدن رالگاروارپیمان داشکن – سنگ میهم سفلی – سنگ آهک موسک مریوان – نمک آبی بیجار و دهها معدن دیگر در کردستان کنونی ایران وجود دارد . کردستان عراق که در اصل بخشی از کردستان آریایی ایران است نیز در شهرهای عین طلاح و بوتماه و اربیل و موصل و بویژه گرکوک دارای غنی ترین چاههای نفتی جهان می باشد . متاسفانه دولت پیشین عراق در زمان صدام حسین گجستک بخش بسیار زیادی از نفت کردستان را استخراج می کردند و درصد بسیار بسیار کمی از آن را به خود کردها می دادند. صدام بر این باور بود که کردها ایرانی هستند و به همین جهت در سرکوب آنها از هیچ تلاشی فروگذار نبود . حتی در بخشهایی از کردستان عراق متهم به نسل کشی کوردها است . پس از سقوط دولت ننگین صدام حسین، آمریکایی ها و انگلستانی ها که پایه گذار دولت صدام بودند در چپاول هرچه بیشتر منابع نفتی کردستان کوشش کردند. در کردستان ترکیه نیز نفت و آهن و مس استخراج شده است ولی ارزش زیادی در سهم منابع خاورمیانه ندارد. دولت ترکیه هم درگیریهای بسیاری با کوردها داشته است . دولت غربی و بی هویت ترکیه که کعبه آرزوهایش این است که بخشی از اروپا شود به کردهای ایرانی که در کشورش زندگی می کنند حتی تا چند سال اخیر اجازه برپایی جشن ملی نوروز را نمی داد . بدتر از آن حق نامگذاری فرزندانشان را به نام های کردی نداشتند ( همانند کردستان های ایران و عراق و سوریه که البته در چند سال اخیر مردم کردستان ایران این قانون نانوشته و ظالمانه را سرکوب کردند و مردم کردستان عراق نیز با برکنار شدن صدام، اکنون از لحاظ حقوقی در وضعیت بسیار مطلوب تر و بهتری قرار دارند). سرزمینهای کردستان عراق از لحاظ کشت توتون بسیار قوی می باشد. در جلگه اربیل گندم بسیاری کاشته می شود . مردمان کورد چه زن و چه مرد از لحاظ کشاورزی نیرومند و پرتوان هستند. دریاچه وان در کردستان ترکیه دارای آثار باستانی ایران می باشد . کاخ خشایارشا در وان کردستان قرار گرفته است .

نقشه برجسته سربازان مادی و پارسی در پارسه ( تخت جمشید )

تاریخ باستان

کردها از تبار ایرانی و بخش اصلی بازماندگان قوم ایرانی ماد هستند. مادهای آریایی پس از ورود به زاگرس اقوام بومی آنجا یعنی کاسی ها  و لولوبی  در لرستان و دیگر اقوام آسیایی را در خود حل کرد و زبان ایرانی خود را در منطقه رواج کامل داد. کتیبه های ایرانی 2500 ساله همگی حکایت از آن دارد که اتحاد بزرگی میان پارس و ماد وجود داشته است . این نکته امروزه باید الگوی ملت ایران باشد تا باردیگر همچون دوره کوروش بزرگ و داریوش بزرگ – ایرانیان از همه اقوام و تیره ها دست اتحاد و یکی شدن به یکدیگر بدهند تا شکوه گذشته خویش را بازستانند و دست بیگانگان را از این سرزمینهای آریایی کوتاه کنند .

در کتیبه های سومری  2000سال پیش از میلاد از کشوری به نام « کاردا» نام برده شده است . این اقوام همان قومی بودند که به گفته گزنفون مورخ یونانی راه را بر تیگلاث پیلسر، شاه آشور که با قبایل گورتی در حال جنگ بود بستند و لشگر کشی او را به سوی دریای مدیترانه متوقف ساختند . گزنفون این قوم را کاردو می نامد. بنا بر نوشته های تاریخ نویسان و جغرافی دانان عرب , از قبیل بالاهوری , طبری و ابن اثیر، قبایلی که بعدا به نام کرد شناخته شدند بیشتر نواحی شرقی رود بوتان و سواحل شمالی دجله را تا نواحی جزیره (جزیره ابن عمر) متصرف شدند. از لحاظ مذهبی اکثریت کردها اهل تسنن هستند . تقریبا بیشتر مردم کرمانشاه نیز شیعه میباشند . البته در بین کردها نزدیک به پنج هزار خانوار و شاید بیشتر زردشتی هستند .علاوه بر این گروهی نیز که به علی اللهی  معروفند نیز در بین کردهای کرمانشاه و ایلام هستند که علی را خدا میدانند! همچنین در چندین روستای کردستان عراق، مردم کرد آنجا بر دین مهرپرستی باقی مانده اند و به آنان ایزدی گفته می شود. کردها و بیشتر ایرانی ها پیش از زردشتی شدن، مهرپرست بودند. راجع به دین مهرپرستی در این مختصر نگنجد اما همین باید گفته شود که پیروان این آیین در ابتدا خداپرست بودند و بر عقیده ی آنان جایگاه خداوند در خورشید( مهر) قرار داشت. آیین بسیار کهن مهر- تاثیر بسیاری بر جهان گذاشته و بویژه مسیحیان را بیش از همه متاثر کرده است.

یکی از شهرهای باستانی کردستان “سقز” است که در جنوب شرقی “مهاباد” و شمال شهرستان سنندج در دره “شلیر” و شرق “بانه” قرار گرفته است . این شهر بر روی دو تپه و میان چندین کوه بناشده است . رودخانه کوچک “ولیخان” از میان آن می گذرد و از کنار شهر سقز عبور میکند که به پشت سد کوروش بزرگ می ریزد ( البته این رودخانه برای مدتها خشکیده بود که اکنون گاهی در پی ذوب برفها و یا باراش باران، هرچند برای مدتی کوتاه جریان آب از آن می گذرد). سقز در اتحاد قوم ماد به نام “ایزیرتا” نامیده شده است و برای چندین سال پایتخت ماد آریایی بوده است . بزرگان ماد، بناهای خود را در آنجا بنا نموده اند . سارگن دوم پادشاه آشور پس از یوروش به سقز آنجا را ویران نمود و عده ای مجبور شدند تا از کردستان به همدان مهاجرت کنند اما بیشتر مردم شهر ایزیرتا، از نو شهری دیگر در شمال شهر مخروب شان بنا کردند که همان سقز کنونی است. . پس از آن سکاها به آنجا وارد شدند و مدتی را در آنجا ماندند و بناهایی ساختند . نام سقز از همان سگز یا سکاها گرفته شده است. سکاها پس از مدتی این منطقه را نیز ترک کردند و به کوچ خود ادامه دادند.

کردها پیش از اسلام

تاریخ مشخصی برای تمدن کردها نمی توان تعیین کرد اما بر طبق کهن ترین اسناد یافته شده ٣۵٠٠  تا۴۵٠٠ یش از میلاد، معقول ترین تاریخ می تواند باشد.

برخی منابع از قبیل نولدکه (NOLDKE 1897 ) آورده اند که طوایف کردی که در نواحی مرکزی و جنوب ایران وجود داشتند در خلال دوره شاهنشاهی ساسانی به علت فتوحات ایران و حرکت جمعیت به طرف شمال غربی، برخی دیگر از کردها به نواحی جنوبی ایران و بویژه پارس و خوزستان مهاجرت کرده و برخی در سرزمین کردو (KURDU ) ساکن شده و با کردهای آنجا مخلوط شده اند و نام آنها را قبول کرده اند این مردم که قبلا به نام مرتی ها شناخته می شدند در جنگهای مداوم ساسانیان و اشکانیان ( پارت ها )  و همچنین رومی های بیزانسی شرکت داشته اند و در بسیاری از نبردها با ارتش ایران همراهی می کردند . اینان در قرن چهارم میلادی از طرف رومی ها به نام کرچخ شناخته میشدند.بر حسب سرزمین و لهجه های محلی کردهای قدیمی نام های کاردوخ (KARDUKH ) و کاردیخ (KARDIKH )  که سکنه و بومیان آن بوده اند بر این مردم اطلاق شده است . به موجب تاریخ شرفنامه بدلیسی ،  کهن ترین قبایل کرد باجناوی ها و بوتی ها هستند که این نام ها به دلیل سرزمین باجان و بوتان بر آنها نهاده شده است . کردها پیش از ورود اسلام به ایران زردشتی بودند و پس از اسلام  برخی بر آیین خود مانده و برخی دیگر نیز اسلام را پذیرفتند.

تاریخ کرد پس از اسلام

با آغاز حملات اعراب مسلمان به رهبری عمربن خطاب در سالهای (634-642 ) نواحی اربیل , موصل و نصیبین را که نواحی کردنشین بودند به تصرف مسلمانان درآمد بعد از عمربن خطاب , در دوره جانشین وی عثمان ابن عفان نیز مناطق شمالی کردها و مناطق قفقاز به تصرف درآمد. کردستان نیز مانند دیگر شهرهای ایران پس از سالها نا گزیر تن به پذیرش اسلام دادند. تحریف دین بهی زرتشت توسط مغان مذهبی –  باجهای کلان به خلفای عرب – تبعیض شدید در بین مسلمان و غیر مسلمان و نبردهای گوناگون ایرانیان با اعراب ( بابک خرمدین – مازیار – یعقوب لیث – استادسیس – سنباد – ابومسلم- . . . ) که در نهایت به شکست و کشتار عظیم مردم منجر شده بود باعث گردید بیشتر کردها نیز به دین اسلام بگروند و مسلمان شوند.  در همین ایام روسای کرد در حالی که می کوشیدند اقتدار خود را حفظ کنند در فتوحات مسلمین شرکت فعال داشتند. در دوره عباسیان که به کمک سردار ایرانی ابومسلم خراسانی ، ایرانیان به خلافت رسیدند به علت رقابت امین و مامون پسران هارون الرشید قدرت خلفا در نواحی کردستان تضعیف شد. در این زمان لفظ “کرد” کم کم برای توصیف نژادی این قبایل به کار رفت . همزمان با روی کار آمدن ترکان سلجوقی و پادشاهی سلطان سنجر برای اولین بار ایالتی به نام کردستان تاسیس گردید. به گفته مرحوم رشید یاسمی در کتاب کرد و پیوستگی نژادی , حمدالله مستوفی در کتاب نزههً القلوب  در سال 740 هجری نخستین کسی بود که اسم کردستان و شانزده ایلات آن را آورده است. او نوشته است:

کردستان و آن شانزده ولایت است و حدودش به ولایات خوزستان و عراق عجم( مرکزی) و اذربایجان و دیار بکر پیوسته است. آلانی , الیشتر , بهار , خفتیان , دربند , تاج خاتون , دربند رنگی دزبیل , دینور , سلطان اباد , چمچمال , شهر زور, کرمانشاه ( قرمیسین ) هرسین , وسطام.

در قرن دهم میلادی (959) حسنویه ( حسن به زری کانی ) که رییس یکی از قبایل کرد بود خود را به فرمانروایی شرق کردستان رسانید و دینور و همدان و نهاوند را فتح کرد. فرزند او ناصرالدین (979-1014)و نوه اش ظهیران هلال ابن بدر (1015-1014) می باشند اینان در نامها از آل بویه اطاعت میکردند .ال بویه هیچ گاه به طور مستقیم در قلمرو حسنویه اعمال نفوذی نکردند تا زمان شمس الدوله دیلمی که ظهیرالدین را از حکمرانی انداخت و قلمرو او را مطیع خویش ساخت.

فرزندان بویه ماهیگیر متصرفات خود را بین هم تقسیم کردند رکن الدوله دیلمی نواحی شمالی را صاحب شد. که شامل قسمت های کردنشین نیز بود. در سال 990 میلادی به هنگام مرگ کردباد حکمران انتصابی خلیفه برادرزاده اش ابوعلی مروان , حکمران نواحی دیاربکر، میافارقین  آمیدنی (آمید) و نصیبین را به دست آورد.این مناطق بعد از مرگ عضدالدوله دیلمی از دست ال بویه خارج شده بود. اینان که به مروانیان معروف شدند بعدها از خلیفه عباسی روی گردان و به فاطمیان گرویدند. مروانیان و حسنویه از لحاظ نژادی کرد بودند.

و اما از دورۀ صلاح الدین  که از سرداران و دلاوران کرد است کردها توانستند فراتر از منطقه های کردنشین قدرت خود را بسط دهند. صلاح الدین سردار شجاع کرد در سال 1136 میلادی در تکریت واقع در ساحل دجله و شمال سامره متولد شد. او خدمات خود را در خدمت اتابک زنگی از سلاجقه سوریه شروع کرد که بعدها در حلب جانشین وی گردید. فرزند اتابک زنگی یعنی نورالدین پس از مدتی صلاح الدین را به همراهی عمویش “شیرکو”(شیرکوه) عازم مصر گردانید تا متحد اولین فرمانروای مصر را که شاهوار نام داشت در مقام خود حفاظت نماید که به وسیله یکی از رقبای خویش در مصر طرد شده بود مصر در این زمان تحت فرمانروایی یکی از خلفای فاطمی به نام ابو محمود عبدالله بود. شیرکوه و صلاح الدین مجبور بودند که با او حسن سلوک داشته باشند.از طرفی صلیبیان فهمیده بودند که اتحاد مصر و سوریه برای آنها خطرناک خواهد بود به همین خاطر به سوریه حمله بردند که صلاح الدین انها را سخت به عقب راند و شکست داد. بعد از مرگ نورالدین زنگی , صلاح الدین حاکم آنجا شد و آغاز به بسط قدرت خود نمود. او حکومت خود را تا مصر گسترش داد و حجاز و الجزیره را نیز به تصرف درآورد در حرکت بعدی اورشلیم ( بیت المقدس) را از دست قوای صلیبی بیرون آورد. صلاح ادین شجاعانه در نبردی با  ریچارد شیردل  آنها را مجبور به ترک تمام خاک اورشلیم نمود .

این سردار دلیر بعد از سالها مبارزه و مقاوت در برابر تمامی دشمنانش در سال 1193 در دمشق وفات یافت. و بعد از مرگش امپراطوری او میان فرزندانش تقسیم گردید.

افضل به حکومت دمشق رسید . عزیز در قاهره و ظهیر در حلب حکومت کردند بعدا حکومت آنها به روسای محلی منتقل شد . تنها حلب تا سال 1390 در اختیار خاندان ایوبی ایوبیان قرار داشت.

توان قدرت و خصوصیات جنگی صلاح الدین او را به عنوان یکی از قهرمانان افسانه ای جهان اسلام درآورد به طوری که کردها از داشتن چنین فرزندی افتخار می کنند.

(اکنون صلاح الدین در میان کردها محبوبیتش کاسته شده به جرم اینکه خدمتی به کرد و کردستان نکرد و تنها در خدمت اسلام بود).

اتابکان ترک نیز مدت مدیدی قلمرو کردها را زیر قدرت خود داشتند. که تعدای از آنها بر این مناطق حکومت کردند از قبیل :

نوادگان سبکتگین (1144-1232 ) در اطراف اربیل که اولین آنها زین الدین علی پسر کوچک سبکتگین است. ) اورتوکی ها (1101-1312) که اولین حکمران آنها ارتوک میباشد . که بر دیار بکر و مدتی بر حلب و ماردین حکومت میکردند. – شاهان ارمنی (1100-1207) که موسی لهنا لقمان قبطی است . در این دوره اینان به دلیل مراوده با اعراب , عرب شده بودند ولی متاسفانه کردها تلاشی برای از بین بردن آنها انجام ندادند ولی با این وجود، زبان خویش را به خوبی و کاملی هرچه بیشتر و بهتر حفظ کردند.

بعد از حمله مغولان به ایران , به دنبال جنگ و زد وخورد جلال الدین خوارزمشاه با آنها و فرار او به مناطق شرقی و سپس ورود به ایران و  آمدن به مناطق کردنشین , مغولها سراسر ایران را برای از بین بردن جلال الدین درهم نوردیدند.

جلال الدین مدتی در غرب ایران حکومت کرد که با روسای محلی و اتابکان درگیر شد از آنجا که بعضی از این سران کرد بودند و در سال 1213 میلادی سلطان جلال الدین خوارزمشاه توسط یکی از حاکمان کرد کشته شد.

هلاکوخان مغول نیز بعد از فتح نواحی مرکزی ایران و قلاع اسماعیلیه از طریق همدان و کرمانشاه به بغداد رفت و اخرین خلیفه عباسی را اسیر و به طرز فجیعی کشت.

در این زمان دیگر مناطق کرد نشین از خطر مغول در امان نبودند . در سال 1259 میلادی دو لشکر از سه لشکر مغول تمام نواحی کردنشین را در هم در نوردیده و به طرف دریاچه وان رهسپار شدند.در این درگیریها غیر از میافارقین که یکی از ایوبیها به نام کامل محمد مقاوتی به خرج داد بقیه مناطق بدون خونریزی شدید به دست مغولها افتاد.

در سال 1297 م کردها اربیل  را محاصره نمودند و به لشکر مغول حمله کردند و لشگریان مغول، شکست سنگینی از لشگر کردستان خوردند . این منطقه مجددا جزو کردستان شد. با ضعیف شدن ایلخانان مغول امیران مغولی : امیر چوپان و حسن بزرگ قدرت را تا مدتی در دست داشتند که عاقبت ایلخانان در سال 1349 میلادی، به کلی منقرض شدند. آمدن و رفتن فرمانروایان ادامه داشت تا اینکه قدرت به جلایریان رسید که بعدها مناطق کردنشین به بایزید رسد.

بعد از خاندان جلایری قراقویونلوها حکومتی در کردستان تشکیل دادند که بعدها توسط آق قویونلوها از این مناطق به عقب رانده شدند.

با ظهور تیمر گورکانی مناطق دیاربکر و ماردین به تصرف تیمور لنگ افتاد . در حملات تیمور به دلیل اینکه بیشتر کردها چادرنشین بودند و به کوهستانها پناه برده بودند کمتر آسیب دیدند. بنابراین تا دوره صفویان سرزمینی که امروزه به کردستان مشهور است یک قسمت آن را جزیره و قسمت دیگر را اردلان مینامند. گاه تحت حکومت جلایریان گاه آق قویونلوها و گاه قراقویونلوها بوده است. که اینان خود به دست صفویان از بین رفتند.

در دوره صفویان با روی کار آمدن شاه اسماعیل بزرگترین کاری که انجام گرفت رسمی کردن مذهب شیعه گری بود که این مسئله باعث شد کردها که اکثرا سنی مذهب بودند به ایران بی اعتماد و به عثمانی غیر هم نژاد مطمئن و متکی گردند. تقسیم بندی دینی و قومی از بزرگترین خیانت هایی است که به مردمان کشوری می شود که دارای عقاید و مذاهب گوناگون هستند . سلطان سلیم با شکست دادن شاه اسماعیل در جنگ چالدران   کردها را وارد عرصه نوینی کرد به طوری که پس از شکست شاه اسماعیل، 25 حکمران کُرد به دولت عثمانی گرویدند و از این زمان مسئله مرزها جزء عوامل اختلاف ایران و عثمانی بود. کردها در این زمان که دو دولت عثمانی و ایران به آنها نیاز اساسی داشتند بیشتر پی به اهمیت سیاسی خود بردند و این بود گاه به دلیل ظلم وستم و سنگینی مالیات علیه یکی از حکومتها شورش کرده و به آن طرف مرز رفتند و با دیگر کردها در کمین فرصت شدند تا به مناطق خود برگردند.حدود سالهای 1910 پوست پارۀ کهنه ای در کاوشهای روستای «هزارمیرد» استان سلیمانیه به دست آمد که در آن چهار بند سرود به زبان کردی سره و با خط پهلوی نوشته شده است. این چهار بند چامه که به نام هرمزگان نامیده شده ، یادآور حمله تازیان به سرزمین کردستان و کشت و کشتار آنان است. برابر داوری دانشمندان، این نوشته از همان آغاز هجوم تازیان است. این چامه ی آتشینِ کردی که دل را به جوش و خروش می آورد و مایۀ اندوه می شود، دورنمای آن روزگار را به خوبی نشان می دهد:

هورمزگان ره مان، ئاگران کوژان         ویشان شارده وه گه وره گه وره کان

زور کاری  ئارب کردنه  خاپوور        گنائی پاله هه تا شاره زوور

ژن و  که نیکا  وه  دیل  بشینا       پیاو ئازا  تلیاوه  رووی خوینا

ره وشتی   زه رده شت  مانووه بی که س         بزیکا و نیکا هورمزد وه  هیچ که س.

ترجمه پارسی

معابد ویران و آتش ها خاموش شدند        بزرگ بزرگان خود را مخفی نمود

  عرب ظالم ویران کردند      روستای کارگرها را تا شهر “زور”

    زنان و دختران را به بردگی بردند       مردان دلیر در خون غلتیدند

آیین زرتشت بی سرپرست ماند         دیگر اهورامزدا به هیچکس ترحم نکرد…

شناخت شهرهای کهن کردستان

در اینجا ما از تشریح سرزمینهای ایرانی کردستان ترکیه و عراق و سوریه خودداری می کنیم و تنها بخشهای کنونی ایران را توضیح می دهیم . کردستان ایران به مرکزیت شهر سنندج استانی خرم با وسعتی برابر با 28203 هزار کیلومتر مربع در غرب ایران واقع شده است و با شهرهای ایرانی کردنشین عراق و ترکیه هم مرز است  . این استان که در دامنه‌ها و دشتهای پراکنده رشته کوه های زاگرس میانی قرار گرفته است، از شمال به استانهای آذربایجان غربی و زنجان، از شرق به همدان و زنجان، از جنوب به استان کرمانشاه و از غرب به مناطق کردنشین کشور عراق محدود است . شهرستانهای این استان شامل بانه، بیجار، دیوان دره، سقز، سنندج ، قروه، کامیاران، مریوان و سروآباد است . استان کردستان اکنون با مجموعه شهرها و روستاهایی که در اقصی نقاط آن پراکنده شده و استقرار یافته‌اند به یکی از نواحی در حال توسعه غرب کشور تبدیل شده و از پتانسیلهای توریستی و تفرجگاهی بسیاری برخوردار می‌باشد .

این استان منطقه‌ای کاملا کوهستانی است که از مریوان تا دره قزل‌اوزن و کوه‌های زنجان جنوبی گسترده شده است . ناهمواریهای این استان مشتمل بر دو بخش غربی و شرقی است، این دو قسمت از نظر شکل پستی و بلندی و جنس زمین متفاوتند، قسمت وسیعی از سنندج، مریوان و سرزمینهای اطراف آنها تا جنوب کردستان بخش کوهستانی غربی را تشکیل می‌دهد . در این ناحیه، یکنواختی و سستی جنس زمین ، اشکال مشابهی را به وجود آورده که‌از ویژگیهای آن کوههای گنبدی شکل با شیب یکنواخت و ملایم همراه با دره‌های باز است .

این یکنواختی را طبقات آهکی سخت و سنگهای درونی که بین لایه‌های سست ظاهر می‌شوند، در هم ریخته و آن را به صورت صخره‌های عریان در آورده است . نوع مشخص این ناهمواریها، ناحیه کوهستانی چهل چشمه در بین مریوان و سقز است که دنباله پستی بلندیهای این ناحیه را در جنوب و مشرق، تشکیل داده‌اند و دامنه غربی آن تا داخل کشور عراق کشیده شده است .

در این ناحیه شعبه‌های رود قزل اوزن در شرق و شمال شرقی و رود سیروان در حنوب چهره زمین را بطور کامل تغییر داده‌اند، بخش کوهستانی شرقی، قسمتهای شرقی سنندج را در بر می‌گیرد و در حد فاصل ناحیه غربی و شرقی، یک رشته از ارتفاعات آتشفشانی شمالی جنوبی را بوجود می‌آورد. در شرق این رشته کوه، شهرستانهای قروه و بیجار قرار گرفته‌اند که شکل زمین در آنها با پستی و بلندیهای ناحیه غربی به کلی متفاوت است . از ویژگیهای این ناحیه، وجود یک حصار کوهستانی متشکل از سنگهای دگرگونی و رسوبی است که دشتهای مرتفع هموار و تپه ماهوری را احاطه کرده است . در این ناحیه به استثنای کوه‌های بیجار، دشتهای نسبتا وسیعی نیز وجود دارد، این دشتها به وسیله شعبه‌های رود قزل‌اوزن قطع شده و به صورت تپه ماهور در آمده‌اند . مرتفع‌ترین دشت این ناحیه “اوباتو” خوانده می‌شود که با دو هزار و دویست متر ارتفاع در شمال سنندج واقع شده است، بلندترین کوه‌های این ناحیه، “شاهنشین” در شمال بیجار،” شیدا” در مرکز و “پنجه علی” بین قروه و سقز است .

استان کردستان بطور کلی تحت تاثیر دو جریان عمده هوای گرم و سرد قرار دارد که اقلیمهای گوناگونی را بوجود می‌آورد، بیشترین میزان بارش جوی در ناحیه غربی استان (شهرهای بانه و ‪مریوان) حدود هشت صد میلیتر در سال و کمترین میزان بارندگی آن در ناحیه شرقی حدود چهارصد میلیمتر در سال است  نفوذ توده‌های مرطوب زمستانی و بهاری در مریوان و دریاچه زریوار تاثیر فراوانی در مرطوب و معتدل شدن هوای این ناحیه دارد . میزان رطوبت و بارش مناسب باعث ایجاد جنگلهای انبوه بلوط و گونه‌های مختلف درختان جنگلی شده است و پوشش گیاهی این ناحیه مناظری شگفت‌انگیز و باشکوه دارند . کردستان ترکیه نیز بسیار سرسبز و زیبا می باشد . کردستان عراق تقریبا نیمه خشک محسوب می شود

جاذبه‌ها و چشم‌اندازهای طبیعی عبارت است از مجموعه وضعیتهایی که‌انسان با چشم غیر مسلح مشاهده می‌کند، مهمترین عوامل طبیعی که در شکل بخشیدن به چشم‌اندازهای طبیعی شرکت دارند ساخت اقلیمی، چگونگی منابع آب و رطوبتی ساخت توپوگرافیک، پوشش گیاهی و حیات وحش در هر منطقه است . استان کردستان از این حیث دارای غنای چشم‌اندازها و منابع طبیعی است که هر یک به عنوان یک جاذبه مهم توریستی قلمداد می‌شوند .

حیات وحش و شکارگاه‌ها زیبای کردستان

تنوع اقلیمی و آب و هوایی، شرایط خاص توپوگرافی، وجود منابع آب متعدد و پوشش گیاهی مناسب بویژه پوشش جنگلی در قلمرو استان کردستان زمینه مساعدی را برای زیست انواع پستانداران پرندگان بومی و مهاجر و همچنین انواع آبزیان فراهم کرده است و از این لحاظ، منطقه به عنوان یکی از مستعدترین نقاط شکارگاهی کشور به شمار می‌رود .  بر اساس آمار موجود سی و چهار شکارگاه در منطقه وجود دارد که گونه‌های متنوعی از انواع پستانداران و پرندگان در آنها یافت می‌شود .

کردستان دارای پنج شکارگاه درجه یک – ده شکارگاه درجه دو – شانزده شکارگاه درجه سه و سه شکارگاه درجه چهار می باشد  . منطقه حفاظت شده بیجار به دلیل قرار گرفتن در میان سلسله ارتفاعات و تحت تاثیر جریانهای رطوبتی ،از ریزشهای جوی نسبتا کافی برخوردار بوده و به همین دلیل تعداد زیادی چشمه دایمی و فصلی در این منطقه دیده می‌شود و از لحاظ حیات وحش غنی و گونه‌های مختلفی از پستانداران پرندگان و خزندگان در آن وجود دارد . گونه‌های اصلی پستانداران بزرگ در این منطقه قوچ و میش ارمنی است که زیستگاه آن تپه ماهورها و نقاط کم ارتفاع است، تعداد کمی آهو نیز در این منطقه زندگی می‌کند، علاوه بر این جانورانی مانند خرس قهوه‌ای، گراز، گرگ، گربه پالاس، خرگوش در این منطقه وجود دارد .

در اطراف و داخل منطقه گونه‌های بسیاری از پرندگان بومی و مهاجر مشاهده می‌شود که از جمله این پرندگاه می‌توان از دلیجه ، کبک ، انواع چکاوک و حواصیل خاکستری نام برد . رودخانه‌های قمچقا و قزل‌اوزن که در این منطقه قرار دارند زیستگاه برخی از ماهیان نظیر سس ماهی، سیاه ماهی ، عروس ماهی و هم چنین محل زندگی سمور آبی یا شنگ است .

شکار پرندگان بیشتر در شهرهای سنندج ، بیجار و مریوان و صید انواع ماهی ها در شهرهای مریوان و قروه حایز اهمیت است، در شهرستان مریوان ، دریاچه زریوار به عنوان یک اکوسیستم ، زیستگاه مناسبی را برای انواع پرندگان مانند کشیم کوچک ، کاکایی ، سرسیاه ، حواصل خاکستری ، اگرت و آنقوت و بویژه مرگوس پدید آورده است

دریاچه مریوان به عنوان یکی از اصلی‌ترین زیستگاه شنگ ( سمور آبی ) در ایران است، سمور آبی دارای بدنی دراز و نسبتا باریک و دم بلندی است، طول بدن این حیوان به هفتاد و پنج سانتی متر می رسد بدنش از موهای خیلی ظریف و نرم پوشیده شده است، رنگ کلی بدن این حیوان قهوه‌ای دراچینی ، تیره و براق است .

میراث تاریخی و فرهنگی

امروزه از دیدگاه‌های توسعه، میراث فرهنگی و تاریخی فقط به عنوان میراث ملی قلمداد نمی‌شوند، بلکه دارای ارزشهای اقتصادی قابل توجهی بوده که موجب افزایش درآمد ملی و منطقه‌ای می‌شوند . بر اساس مطالعات تطبیقی توریسم ، هجده درصد از مجموع توریستها در جهان به منظور آشنایی و دیدار از قابلیتهای تاریخی ، آداب و رسوم و شیوه‌های زندگی مردم دیگر سفر می‌کنند  .

استان کردستان از حیث برخورداری از قابلیتهای تاریخی ، فرهنگی جایگاه ممتازی دارد، غار بسیار کهن و باستانی کرفتو ، قلعه باستانی زیویه، گنجینۀ زیویه، محوطه‌های باستانی تاریخی جنوب استان ، روستاهای اورامان ، موسیقی و رقص و آداب و رسوم و پوشاک  رایج در استان و آثار تاریخی و مذهبی و آیینهای دراویش قادریه و نقشبندیه در پهنه استان از جمله قابلیتهای با ارزش تاریخی و فرهنگی منطقه محسوب می‌شوند .

جاذبه‌های فرهنگی و آداب و رسوم

کردستان، از نظر فرهنگ و تمدن دارای سابقه‌ای بسیار درخشان است که نظیر آن در سایر نقاط کشور بندرت دیده می‌شود، نشانه‌های فرهنگی زبان ، هنر ( شعر و موسیقی ) و آداب و رسوم به جای مانده، دلالت بر دیرینگی و قدمت فرهنگی منطقه دارند . روستاها و دهکده های شگفت انگیز کردستان یاد و خاطره دوران باستان این سرزمین را برای هر ایرانی زنده می کند . روستای پالگنگان در دهستان ژاورود در 47 کیلومتری غرب کامیاران به همراه قلعه زیبای تاریخی اش و همچنین منطقه رویایی و شگفت انگیز هورامانات در جنوب غربی کردستان و شمال کرمانشاه از برجسته ترین این مناطق دست نخورده می باشد که هنوز آداب و رسوم و زبان باستانی خود را ( مانند دیگر مناطق کردستان)حفظ نموده اند .