هومر آبرامیان

تمبر یادگار خواجه نصیرالدین توسی در جمهوری آذربایجان، چاپ شده در سال ۲۰۰۹ زایشی

خواجه نصیرالدین توسی شناخته شده با نامهای دیگری مانند: ابو جعفر محمد بن محمد بن حسن،  و محقق توسی، فرزانه و دانشمند بزرگ ایرانی در روز پنجم اسفندماه سال ۵۹۷ کوچی درشهرتوس دیده به جهان گشود. در دولت هلاکوخان مغول به وزارت رسید و کین ایرانیان را از دستگاه ستمباره ی خاندان عموی محمد ستاند و با یاری هلاکوخان توانست دست خونریز خلافت آن پتیارگان را برای همیشه از سر مردم ایران کوتاه کند و به سدها سال ستمِ و بداد خاندان عباسی بر ایران، و بخش های بزرگی از جهان پایان بخشد.

خواجه نصیرالدین با کار و کوشش و نو آوریهای بسیار، دیدگاه{ = رصدخانه} مراغه را آراسته به کارآمدترین ابزارهای کیهان شناسی آن روز برپا کرد. پس از او “تیکوبراهه” ستاره شناس نامدار هلندی با پیروی از کار او دیدگاه “اوزانین برگ” را ساخت.

خواجه نصیرالدین با همه ی آشوب های بزرگ که در روزگار او یکی پس از دیگری رُخ نشان دادند، انبوهی از نوشتارهای گوناگون در زمینه های رایشگری[= ریاضیات] – ستاره شناسی-  فلسفه و دیگر زمینه های دانش از خود برجای گذاشت. از کارهای بسیار ارزشمند او، نهشت سه گوشگان[= مثلثات] و هندسه کروی است. علّامه حِلّی (شاگرد او) از استاد با نام «استاد بشریت» یاد می کند و “جورج سارتن” نویسنده “تاریخ علم” او را بزرگترین رایشگر[= ریاضیدان] ایران می داند. “بروکلمن” آلمانی در ستایش او نوشته است:

          « خواجه نصیرالدین از نام دارترین دانشمندان سده ی هفتم و برترین نویسنده ی این دوران است.»

جهان دانش به پاس کوششهای پیگیر و نو آوریهای بسیار ارزشمند این دانشمند بزرگ ایرانی، یک دهانه ی

 آتشفشانی به فراخی 60 کیلومتر در نیم کُره ی جنوبی ماه را به نام او آگاشته کرد. همچنین یک گردونه ی کوچک [خرده سیاره] که از سوی (نیکلای استفانویچ چرنیخ) در سال 1979 شناخته، خواجه نصیرالدین نام گرفت.

 دانشگاه خواجه نصیرالدین توسی در تهران و رسد خانه ی شامخای در جمهوری آذریابجان نیز نام ارجمند او را بر پیشانی خود دارند.

“ابن شاکر” یکی از کارنامه نویسان در باره ی او نوشته است:

          « خواجه بسیار نیکو صورت، خوش رو، کریم، سخى، بردبار، خوش معاشرت، زیرک و با فراست بود و یکى از سیاستمداران روزگار به شمار مى ‏رفت.»

و “جرجى زیدان” نوشته است:

         « علم و حکمت به دست این ایرانى در دورترین نقطه ‏هاى بلاد مغول رفت تو گویى نور تابان بود در تیره شامى».

از میان نوشته های بسیار فراوان خواجه نصیرالدین توسی می توان از این نوشته های زیر نام برد:

اخلاص ناصری

اوصاف الاشراف در علم اخلاق

شرح اشارات ابن سینا

تحریر اقلیدس در رایشگری و هندسه

تحریر محیطی.

اساس الاقتباس در منطق

آداب المتعلمین

 البارع فی النجوم

کتاب الحساب یا الجبر و المقابله

کشف القناع در رایشگری ( ریاضی)

 رساله ای در طب.

خواجه بسیار نیکو صورت، خوش رو، کریم، سخى، بردبار، خوش معاشرت، زیرک و با فراست بود